الزامات توسعه انرژی های تجدیدپذیر در ایران
پردیس فناوری کیش _ طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت _ گروه محیط زیست
در بسیاری از كشورهای جهان اهداف راهبردي بمنظور توسعه انرژی های تجديدپذير تدوين و سياست‌گذاري‌هاي لازم براي سال‌هاي ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ انجام شده در اين رابطه كشورهاي توسعه یافته در اروپا در كميسيوني بدین منظور در سال ۲۰۰۷، هدف تأمين ۲۰ درصد از نیازهای انرژي خود را از منابع انرژی های تجدیدپذیر تا سال ۲۰۲۰ تدوین نموده لیکن هم‌اكنون سهم انرژي‌هاي تجديدپذير در تأمين انرژي مورد نياز اروپا در حدود ۸٫۵ درصد می باشد. طبق برنامه تدوین شده در برخی از كشورها سهم برق توليدي تجديدپذيرها از ميزان ۶٫۳ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۱۲ درصد در سال ۲۰۰۶ رسيده و هدف اين كشورها افزايش اين مقدار به ۲۷ درصد در سال ۲۰۲۰ و حداقل ۴۵ درصد تا سال ۲۰۳۰ ميباشد با تدوین سیاستگذاری در ایران پیش بینی می شود که تا سال ۲۰۲۰ در ایران نیز حداقل به ۱۵% برسد .
چالش‌هاي موجود انرژی های تجديدپذير در ايران
متاسفانه در ایران به علت فقدان بسترسازی لازم، بویژه در سالهای قبل موانعي براي توسعه و استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير وجود داشته که برخي از آنها نيز در حال حاضر نیز وجود دارد . مهم‌ترين آنها موارد مشروحه ذيل می باشد.
- وجود سوختهای فسیلی ارزان و يارانه‌اي مانع اقدام جدي عملياتي تولید انرژي‌هاي تجديدپذير و بطور وسيع شده لذا در حال حاضر اين مشكل نيز همچنان پابرجا می باشد پیش بینی می شود با اجراي كامل اصل۴۴ قانون اساسي و نیز اجرای طرح تحول اقتصادي با توجه به سال جهاد اقتصادی بمنظور نزديك شدن قيمت‌هاي سوخت فسيلي به ارزش واقعي ، بستر و شرايط مناسب براي توسعه صنعت انرژي‌هاي تجديدپذير در كشور فراهم شود.
- فقدان برنامه جامع و مدون ملي مناسب با معيارهاي كمّي كه به صورت قانوني تثبيت شده باشد، يكي از دلايل مهم بوده در اين زمینه اگر چه در برنامه چهارم و در قالب اسناد بخشي و فرابخشي (موضوع مواد۱۵۵ و ۱۵۶ قانون برنامه چهارم) سعي گردید كه اهداف كمّي و قانوني جهت توسعه صنعت انرژي‌هاي تجديدپذير به عنوان برنامه توليد برق، پيش‌بيني و اجراء شود، لیکن عدم وجود تخصيص اعتبار کافی پيش‌بيني شده و همچنين عدم تطبیق اهداف كمّي ياد شده با مطالعات استراتژيك و جامع در اين رابطه موجب شده که عملاً اهداف مذکور تحقق عيني پيدا ننماید. هم اکنون سازمان انرژي‌هاي نو با انجام مطالعات پايه استراتژيك منطبق بر مدل علمي و قابل قبول توسط صاحب نظران تلاش در جهت تهيه برنامه جامع و قانون كامل در این رابطه نموده که احتمالاً در برنامه پنجم توسعه قابل اجراء خواهد بود .
- وجود مشكلات ساختاري در برنامه سوم توسعه مبني بر حضور چند نهاد دولتي در موضوع انرژي‌هاي تجديدپذير همانند وزارت جهاد كشاورزي، سازمان بهينه‌سازي مصرف سوخت، سازمان انرژي اتمي و وزارت نيرو از عوامل ديگر موانع ياد شده بوده كه موجب پراكندگي و موازي‌كاري و در نتيجه انجام هزينه اعتبارات به صورت غيرمتمركز و كم‌اثر و ناقص آنها گردیده معهذا در برنامه توسعه چهارم نیز اقدام موثر و کافی صورت نگرفته است .
- ورود بخش خصوصي به عرصه توسعه انرژي‌هاي تجديدپذير، دارای مشکلاتی بوده بطوریکه در حوزه‌هاي تجاري مانند باد كه خود ناشي از پايين بودن تعرفه‌هاي خريد برق تجديدپذير در مقايسه با بالا بودن هزينه‌هاي اوليه سرمايه‌گذاري در اين قبيل نيروگاه‌ها با نيروگاه‌هاي متعارف فسيلي كه از سوخت ارزان استفاده می نمایند، می باشد موجب عدم قبول قراردادهاي مورد نياز نزد بانك‌ها می باشد از طرف ديگر به علت فقدان بستر قانوني جامع و مواردي نظير زمان و دشواري تأمين منابع مالی و اعتباري جهت خريد تضميني به صورت بلندمدت، مشكلات تهيه زمين با مساحت مورد نياز احداث نيروگاه‌هاي بادي و دشوار بودن اخذ مجوز با توجه به قوانين زيست‌محيطي موجب سرگرداني بخش خصوصي در ورود به اين صنعت می شود اخيراً وزارت نفت و نيرو و هيئت دولت به استناد اصل ۱۳۸ قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و بند ۶۲ آئين‌نامه تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت، مصوبه‌اي را تصويب نموده كه به موجب آن نرخ خريد برق توليدي بخش‌هاي غيردولتي از منابع انرژي‌هاي نو در ساعات اوج و عادي و در ساعات كم‌باري افزايش يافته است .
علیرغم فقدان وجود بسترهای مناسب برخي از موانع عملياتي در كند بودن اجرای پروژه های مربوط به انرژیهای تجدیدپذیر نتايج اقدامات در اين زمينه تأثيرگذار بوده كه مي‌توان به مهم‌ترين آنها در موارد ذيل اشاره كرد:
- كمبود اعتبارات مالی مورد نياز جهت اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها و عدم تخصيص كامل و به موقع آنها.
- محدود بودن مشاوران و پيمانكاران و ناظران ذيصلاح در اين رابطه و هزينه و زمان‌بر بودن ايجاد پتانسيل‌هاي فني، علمي و صنعتي مورد نياز براي اجراي اين پروژه‌ها در كشور.
- صنعت جديد و در عين حال پيشرفته برخي از تكنولوژي‌ها و فقدان دانش كافي در اين زمينه‌ها در كشور؛ که فاقد سوابق و تجربه قبلي در كشور بوده است .
- كندي مراحل عقد قرارداد پيمان انجام كار، مشاوره و عدم مديریت در اجرای طرح و همچنین فقدان هزينه كافي با توجه به ضوابط و قوانین حاكم بر طرح‌هاي عمراني، بویژه اینکه اكثر پروژه‌ها ماهيت تحقيقاتي و پژوهشي دارند.
- موانع موجود ایجاد شده بمنظور عقد قراردادهاي جديد با توجه به روابط خاص بين‌المللي و فقدان دانش و تكنولوژي روز به علت تحريم‌هاي مختلف جهاني و افزايش هزينه‌هاي تأمين مواد اوليه قطعات و تجهيزات از كشورهاي اروپايي ناشي از افزايش نرخ يورو و دلار در مقابل ريال و تحريم‌هاي اعمال شده مذكور که عوامل تاثیرگذار در اجرای پروژه های مربوط به انرژي‌هاي تجديدپذير می باشد.
ضرورت توجه ویژه به انرژی های تجدیدپذیر در ایران
براساس برنامه ريزيهاي صورت پذيرفته گاز جایگزین نفت در توسعه می شودلذا باید توجه نمود كه با مقایسه میزان استفاده از گاز با کشورهای منطقه و روشهای استحصال موجود برای تولید گاز نمی توان گاز را جایگزین نفت نمود . از طرف دیگر آلودگیهای ناشی از تولید و مصرف گاز کمتر از نفت نیست لذا بنظر میرسد که الزامی است انرژیهای تجدیدپذیر جایگزین نفت شوند .
ایران کشوری با طبیعت ۴ فصل و پتانسیل استفاده از نوع انرژی های تجدیدپذیر هم در آن وجود دارد . همچنین پتانسیل مناسبی نیز برای استفاده از انرژی زمین گرمایی در کشور وجود دارد که باید به ان پرداخت متاسفانه هنوز تفکر استفاده از انرژی های تجدیدپذیر بطور کامل و جامع در میان مسئولان و مردم نهادینه نشده از طرف دیگر منابع نفتی نیز با سرعت هر چه بیشتر مصرف و هدر داده می شود که علاوه بر آثار نامناسب در اقتصاد و توسعه کشور محیط زیست را نیز هم با استخراج و اکتشاف و هم با مصرف نامناسب از سوخت تخریب نموده که توجه ویژه به استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر را در کشور می طلبد .
نتیجه گیری
انرژی باد ، زمین گرمایی و خورشیدی در کشور ما از منابع بسیار خوب برخوردار بوده .که هر یک از آنها می تواند در جهت کاهش مصرف سوختهای فسیلی موثر باشد در خصوص استفاده از انرژی زمین گرمایی که از طریق حفر چاههای عمیق و پمپاژ آب داغ یا بخار داغ داخل زمین به سطح زمین تولید شده و برای گرم کردن خانه ها و تولید الکتریسیته و همچنین انرژی باد , انرژیهای ناشی از جزر و مد دریا بستر بسیار مناسب می باشد .
در خصوص انرژی خورشیدی نیز با توجه به اینکه خورشید بزرگترین و تنها منبع تامین کننده انرژی کره زمین می باشد و انرژی صادره از آن به صور مختلف و به منظور تامین انرژی مورد نیاز سوختهای غیرفسیلی مورد استفاده قرار می گیرد لذا با استفاده از سیستمهای فتوولتائیک بطور مستقیم به انرژی الکتریکی تبدیل می شود لذا سهولت در دسترسی به انرژی الکتریکی حاصل از برق خورشیدی یکی از کاربردهای آن می باشد که در مجموع استفاده از انواع انرژیها در کشور توصیه می شود.
براي توسعه انرژي‌هاي تجديدپذير در ايران با توجه به مشكلات و راهكارهاي مطروحه مي‌توان اين گونه مطرح نمود كه دو اولويت زیر وجود دارد :
الف- واقعي نمودن قيمت‌هاي حامل‌هاي انرژي كه اميد میرود با اجراي كامل اصل ۴۴ قانون اساسي و طرح تحول اقتصادي و نزديك شدن قيمت‌هاي سوخت فسيلي به ارزش واقعي خود اين موضوع عملياتي شود.
ب- ايجاد صندوق حمايت مالي از سوختهای تجديدپذيرها توسط دولت كه با اخذ عوارض برق سبز از محل افزايش قيمت فروش برق به مشتركين خانگي، عمومي و تجاري حتی بمبلغ ناچیز به ازاي هر كيلووات ساعت، منبع مالي لازم براي ايجاد مشوق‌هاي مالی و ايجاد بستر و شرايط مناسب جهت توسعه صنعت انرژی های تجدیدپذیر در كشور فراهم گردد .
تدوین استراتژی کلان ملی انرژی در کشور ضروری می باشد در این رابطه توان کنترل موارد تاثیرگذار از موارد اساسی چنین تعیین استراتژی می باشد .