مقدمه:

يكي از منابع توليد مواد زايدشهري بيمارستانها ،درمانگاهها ، مطب پزشكان ، كلينيكها، مراكز تحقيقاتي پزشكي ،
داروخانه ها وخانه سالمندان است . مواد زايد توليد شده در اين مكانها را مواد زايد جامد بهداشتي درماني گويند .
بيمارستانها و مراكز درماني مهمترين مراكز توليد زباله هاي بيمارستاني هستند به همين جهت روي زباله هاي
بيمارستاني تاكيد بيشتري م يشود .
مديريت مواد زائد بهداشتي درماني شامل توليد ،ذخيره و محل جمع آوري ، حمل ونقل ،پردازش و دفع، مي باشد
. جلوگيري از توليد مواد زائد و مراقبتهاي بعد از دفع و تصفيه مقدماتي ، از ويژگيهاي مديريت مواد زائد بهداشتي درماني
است كه به دليل مخاطره آميز بودن اين مواد ، در اين سيستم هاي مديريتي مورد تاكيد قرار گرفته است.

۱٫ تعريف مواد زايد جامد بيمارستاني:

دربيمارستانها، طيف وسيعي از زباله، توليد مي شود . زباله هاي حاصل از قسمتهاي اداري و زباله هاي آشپزخانه از
نوع مواد زايد خانگي است . در حالي كه زباله هاي ناشي از اطاق عمل ، كاملاً عفوني بوده و جزء مواد زايد خطرناك به
حساب مي آيند . در تمامي بيمارستانها زباله هاي خانگي توليد مي شود . اجزايي مانند كاغذ ، مقوا ، كارتن ،مواد
پلاستيكي، پسماندهاي آشپزخانه ،قوطيهاي كمپوت و كنسرو ،ميوه و گل در زباله بيمارستان ها وجود دارد . اين مواد در
صورتي كه با مواد خطرناك و عفوني مخلوط نشود ، بي خطره بوده و مي توان آنها را همانند مواد زايد خانگي ، جمع
گويند . « مواد زايد مشابه مواد زايد خانگي » آوري و حمل و دفع نمود ، به اين موادعلاوه بر مواد فوق ، مواد زايد خطرناك هم در بيمارستان ها ، توليد مي شود . نوع اين مواد به نوع فعاليت بيمارستانبستگي دارد مثلاً زباله توليدي در بيمارستان عمومي با بخشهاي مختلف با زباله توليدي در بيمارستان هاي رواني و يا« مواد زايد ويژه بيمارستاني » ، بيمارستان زنان و زايمان فرق خواهد داشت . به اين نوع مواد زايد توليدي خطرناك گويند . هنوز در دنيا الگوي ثابتي جهت تقسيم بندي مواد زايد بيمارستاني وجود ندارد.

۲٫ تركيب مواد زايد جامد بيمارستاني:

در كشورهاي مختلف طبقه بندي هاي متفاوتي نسبت به مواد زايد جامد بيمارستاني به عمل آمده است . اين
تقسيم بنديها بر اساس يكي از سه روش زير است :
-۱ تقسيم بندي بر اساس روش دفع
-۲ تقسيم بندي بر اساس درجه احتمال خطر
-۳ تقسيم بندي بر اساس منبع توليد .
مثلاً درفرانسه بر اساس منبع توليد ،مواد زايد بيمارستاني بصورت زير تقسيم شده است :
۱ مواد زايد ويژه بيمارستاني
۲ مواد زايد آشپزخانه و مواد زايد شبيه مواد زايد خانگي
۳ ساير مواد زايد

۳٫ اثرات مواد زايد بيمارستاني:
مواد زايد بيمارستاني بر اساس احتمال خطري كه ايجاد م يكنند به صورت زير طبقه بندي ميگردد :
الف) مواد زايد شبيه مواد خانگي
ب ) مواد زايد ويژه بيمارستاني كه به دو گروه زير تقسيم بندي م يگردد :
۱ مواد زايد از نوع مواد خانگي
۲ مواد زايد مسئله ساز (مخاطره آميز )
تنها مواد زايد مخصوص بيمارستاني هستند كه احتمال خطرزايي آنان بيش از مواد زايد معمولي مي باشد . به همين
جهت تعيين مواد در بيمارستان در مقايسه با مواد زايد خانگي و يا مواد زايد مخصوص بيمارستاني ،بسيار مهم است ،
براي مثال ،در آمريكا فرض بر اين است آه ٢ تا ٤ درصد از مواد زايد بيمارستاني ،مسئله ساز هستند . در آلمان
اين رقم بين ٥ تا ٥٠ درصد از وزن آل مواد زايد بيمارستاني مي باشد .

۴٫ وضعيت كنوني دفع زباله هاي بيمارستاني شهر تهران:
مواد زايد و جامد بيمارستاني تهران توسط وانت نيسان و تعدادي كشنده غلطان كه با علامت و رنگ مخصوص
مراكز درماني متمايز شده اند جمع آوري وحمل مي شود . توسط سازمان بازيافت و تبديل مواد تهران تناژ روزانه
بيمارستانها در مراكز زباله قبل از دفن بهداشتي توزين و به تفكيك مناطق محاسبه و معين ميگردد .
بيمارستانها موظف شده اند كه حتماً از يك كيسه زباله براي نگهداري موقت زباله استفاده نمايند در غير اين
صورت از تحويل و حمل زباله ها توسط عوامل شهرداريها (خدمات موتوري تهران ) خودداري م يشود . تا حد نسبتاً
خوبي ،جايگاههاي موقت زباله در بيمارستانهاي تهران بهداشتي شده و جداي سازي و بازيافت* آن كمتر صورت مي گيرد.
زباله ها مستقيماً از بيمارستان به مركز دفن (كهريزك) منتقل مي شود . بايد اذعان نمود كه بسياري از مواد
بهداشتي و ايمني در بيمارستانها از توليد تا دفع آن در بيمارستانها و همچنين جمع آوري و دفن آن توسط شهرداريها
دچار نواقص و نارسائي متعددي مي باشد .

 طبقه بندي مواد زايد بيمارستاني:

طبقه بندي و جدا سازي زباله هاي بيمارستاني به دلايل زير الزامي است:
از بعد بهداشتي و زيست محيطي براي تأمين سلامت شاغلين ،بيماران ،همراهان ،ملاقات كنندگان ،عدم تداخل موادكنترل بهينه جمع آوري ،دفع وتصفيه .از بعد اقتصادي و تكنيكي شامل در آمدهاي حاصل از فروش موادي كه مي توانند باز يافت شوند ، صرفه جويي در حملونقل و مواد ضد عفوني كننده ، انضباط شغلي ، سهولت بارگيري و دفع .
عمده ترين طبقه بندي مواد زايد بيمارستاني كه تا به حال بر اساس نظريه
WHO در هشت گروه به شرح زیر خلاصه میشود:

۱٫ مواد زايد معمولي:

اين زايدات شبيه زباله هاي خانگي بوده و بيشتر مربوط به قسمتهاي اداري بيمارستان هستند . از نظر حمل ونقل مشكل خاصي ندارند و جزء مواد زايد خطرناك محسوب نم يشوند .

۲٫ مواد زايد پاتولوژيك:
اين زايدات شامل بافت ها و قسمتهاي اعضاء مختلف بدن مي باشند كه در عمل نمونه برداري يا كالبد شكافي وجراحي ايجاد مي گردند . اين زايدات بطور بالقوه اي امكان ايجاد بيماري داشته و عامل بيماريزا در آنها بسيار زياد است .

۳٫ مواد زايد راديو اكتيو:

اين زايدات شامل زايدات جامد ، مايع و گازي آلوده به مواد راديو اكتيو هستند .
كاربرد مواد راديو اكتيو در عكسبرداريها و پرتودرمانيها معمول است .

۴٫ مواد زاید شیمیایی:

اين زايدات شامل اَشكال مختلفي از مواد زايد شيميايي بوده كه بطور مثال از آزمايشگاه ها و فعالي تهايي نظير
نظافت و ضد عفوني حاصل م يشوند . اين زايدات ممكن است خطرناك باشند . طبق موازين بين المللي ، خصوصيات
سمي بودن ،خورندگي ، قابل اشتعال بودن واكنش دهندگي ، سرطانزايي باعث طبقه بندي مواد زايد شيميايي در زمره
مواد زايد خطرناك مي گردند . مواد شيميايي غير خطرناك ، موادي هستند كه خصوصيات فوق را نداشته باشند . مثل
قندها ، آمينو اسيدها و بعضي از نمكهاي معدني و آلي .

۵٫ مواد زايد عفوني :

طبق تعريف مواد زايد عفوني ، زايداتي هستند كه قادرند حداقل يك بيماري عفوني را منتقل سازند بدليل اينكهروش قابل قبول براي عفوني بودن اين گونه زايدات در دست نيست ، مراكز قانوني اينگونه مواد را بر حسب اينكه ازكجا و با چه محتوياتي توليد مي شوند ، شناسايي و تعريف ميكنند . بر اين اساس حداقل ۳ درصد و حداكثر ۹۰ درصدزايدات بيمارستاني را مواد زايد عفوني تشكيل مي دهند .

۶٫ مواد زايد آشپزخانه و مواد زايد شبيه مواد خانگي:
الف) مواد زايد آشپزخانه
ب) مواد زايد شبيه مواد خانگي شامل:
۱ -مواد زايدي كه در بخشها توسط بيماران ويا ملاقات كنندگان توليد مي شود مثل روزنامه، كاغذ، گل و سيگار .
۲- مواد زايد ناشي از نظافت
۳- كيسه هاي كاغذي وپلاستيكي

۷٫ ساير مواد زايد:
الف) مواد زايد بخش اداري مثل پروند ههاي باطله و كاغذهاي باطله .
ب) دستگاههاي پزشكي اسقاطي .
ج) مواد زايد حجيم مثل مبلمان و تشكلهاي غيرقابل استفاده
د) مواد زايد باغباني .
درانگلستان مواد بر اساس تركيبي از درجه احتمال خطر و روش دفع ، تقسيم بندي شده است .
در آلمان مواد زايد بيمارستاني را براساس روش دفع تقسيم بندي كرد هاند.
در دانمارك مواد زايد بيمارستاني به دو گروه تقسيم شده است :
۱ مواد زايد ويژه بيمارستاني
۲ مواد زايد شبيه به مواد زايد خانگي
در ايران هيچ گونه كوششي برا ي طبقه بندي مواد زايد بيمارستاني انجام نگرفته است . به نظر مي رسد كه تقسيم بنديمواد زايد بيمارستاني ايران به دو گروه مواد زايد ويژه بيمارستاني و مواد زايد شبيه به مواد زايد خانگي تقسيم بنديمناسبي مي باشد.

۸٫ كميت مواد زايد جامد بيمارستاني:
توليد اولين عنصر موظف در مديريت مواد زايد جامدات آگاهي از كميت مواد زايد توليدي در بيمارستانها و
سايرمراكز بهداشتي درماني يكي از مهمترين اصول در طراحي يك سيستم مديريت* است . علاوه بر فاكتورهاي مؤثر در
امر توليد مواد زايد شهري ،فاكتورهاي ذيل در حجم مواد زايد توليدي در بيمارستانها مؤثر است :
۱ وسعت بيمارستان : هر چه بيمارستان بزرگتر باشد و از وسايل و تجهيزات مجهزتري براي درمان استفاده كند،
مواد زايد توليدي به ازاي هر تخت افزايش پيدا م يكند .
۲ استفاده از وسايل يكبار مصرف : حجم مواد زايد توليدي در بيمارستان را افزايش مي دهد .مصرف وسايل يكبار
مصرف به دلايل زير در آينده افزايش پيدا مي كند :
الف) رعايت بهداشت واستريل بودن
ب ) سهولت
ج ) تأثير رواني ،زيرا مريض احساس مي كند به او توجه خاص مي شود .
د) اقتصادي بودن در كوتاه مدت

نتيجه گيري:
آنچه كه در اين تحقيق و بررسي مشخص و معلوم است نزديك به ۱ درصد كل زباله هاي روزانه تهران را ضايعاتخطرناك مراكز درماني تشكيل مي دهد كه با توجه به ميزان محدود اينگونه زباله ها از نظر كمي و اهميت ويژه آن از نظركيفي كه م يتواند موجب اشاعه انواع بيماريها و آلودگي شديد آبهاي سطحي و زيرزميني شود ، مسئولين ذيربط راهشدار مي دهد ،با همكاري و مساعدت و با صرف هزين ههاي نه چندان زياد نسبت به رفع اين معضل عاجلانه اقدامنمايند . مسلماً تبعات زيان بار چنين روندي كه عمدتاً نهايي بوده و تا كنون آمار وارقامي براي آن تهيه نگرديده و به نقدو بررسي در نيامده است هيچ گاه قابل اغماض نيست . خصوصاً در مقايسه با هزينه هايي كه صرف دارو و درمان و سرويسدهي هاي جنبي بهداشتي و درماني مي شود مي توان استنباط نمود كه عملكرد چنين اقدامي اساسي و بهداشتي علاوه براجراي رسالت و وظايف وجداني و اخلاقي ، تا چه حدي از نظر اقتصادي مقرون به صرفه خواهد بود . جهت اندازه گيري وآناليز تركيبات مختلف اين گونه مواد زائد و تعيين درصد چگالي ، حجم و رطوبت نسبي زباله مي توان با كسب اطلاعاتوتهيه آمار جامع در اين زمينه از آن در طراحي و برنامه ريزي مديريت صحيح سيستم جم عآوري و دفع بهداشتيضايعات عفوني استفاده نمود. براين اساس مي توان خط مشي كلي وسايل و تجهيزات مورد نياز ،نيروي انساني وهزينه هاي مربوطه را برآورد نمود تا آنگاه بر اساس مديريتي آگاه وانگيزه مند نظارت مستمر و جامعي بر اين روند اعمالگردد و در آنصورت تأثيرات مخرب و فرساينده بهداشتي شرايط كنوني را با مقطع بهبود مي توان برآورد نمود. بهترين ومناسب ترين روش اين است كه زباله در اسرع وقت و بدون جابجايي مكرر از بخ شها جمع آوري و به محل تعيين شده(جايگاه موقت) منتقل شود .
در هنگام جمع آوري و حمل زباله به جايگاه موقت زباله جهت جلوگيري از آلودگي بايد حتي الامكان فاصلهجايگاه زباله با بخش ها نزديك باشد . جهت جلوگيري از پراكندگي زباله هاي بيمارستاني در محيط زيست ، بايد جايگاهزباله محصور بوده و همچنين سر پوشيده باشد . ضد عفوني و شستشوي جايگاه زباله هم داراي اهميت بهداشتي فراوانياست.
وجود مواد آلوده و عوامل بيماري زا در زباله هاي عفوني و همچنين آميخته شدن آن با زباله هاي شهري كهحاوي پس مانده مواد غذايي است ، وجود رطوبت بالا و پناهگاه مناسب و شرايط زيستي مساعد را جهت تكثير و رشدحشرات و جوندگان و همچنين حيوانات موذي بوجود م يآورد كه مبارزه با آنها به سختي امكان پذير میسازد .

پردیس فناوری کیش-طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت