مقدمه:
كنترل عوامل محيطي در ارتقاي سلامت انسان نقش اساسي و كليدي دارد و آلاينده هاي محيط كه از تنوع، گستردگي و پيچيدگي خاصي برخوردارند، مي توانند هر سه بعد جسمي، رواني و اجتماعي سلامت انسان را با خطر مواجه سازند.
امروزه بيشتر اين آلاينده ها حاصل فعاليتهاي روز مره و يا فعاليتهاي ويژه انسانها نظير علوم، فنون، صنايع و ارتقاي سطح فناوري مي باشند كه در روند توليد آنها گاه علم و اراده انسان بصورت عمدي‌دخالت داشته و گاهي نيز ناشي از عدم آگاهي و اطلاع از پيامدهاي‌آن هستند.
حفظ و صيانت از محيط مستلزم انضباط و رعايت نظم اجتماعي است و ضمانت اجرايي آن نيز وجود قوانين و آئين نامه هاي قوي و محكمي است كه اجراي آنها ميتواند آثار سوء و زيانبار آلودگي هاي محيطي را به حداقل ممكن برساند.
تعریف محیط زیست:
آئين نامه بهداشت محيط مصوب هیات وزیران
در تاريخ۲۴/۴/۱۳۷۱ به تصويب هيئت محترم وزيران رسيده و در حقيقت رئوس وظايف و فعاليتهاي بهداشت محيط كشور را تبيين نموده است.
در ماده ۱ از این تصویب نامه ـ بند الف تعريف: «بهداشت محيط اینطوری بیان شده است: بهداشت محيط عبارتست از كنترل عواملي از محيط زندگي كه به گونه اي روي سلامت جسمي، رواني و اجتماعي انسان تاثير ميگذارند. »
یا این تعریف که می گوید: « محیط زیست مجموعه ای از عوامل زنده و غیر زنده است که با یکدیگر در ارتباط متقابل هستند. عوامل زنده شامل گیاهان، جانوران و انسان و عوامل غیر زنده شامل آب، هوا، خاک و زمین هستند.
اصل برابری درتکالیف، گویای این مطلب است که همه انسانها و اعضای جامعه در حفاظت از محیط موظف به حفاظت از آن می باشند.
انسان و ایجاد الودگی های محیطی:
هوا: یکی از عناصر حیاتی و در معرض خطر آلودگی در محیط پیرامون ماانسانها، هوا است. که آلودگی آن سبب به خطر افتادن همه موجودات را درپی دارد. اغلب مواد آلوده کننده هوا از مناطق شهری یعنی از فعالیتهای صنعتی ، سیستمهای تولید نیرو و فعالیتهای حمل و نقل ایجاد می‌گردنند.
الاینده های هوا:
الف: باران اسیدی
یکی از جدی‌ترین مشکلات زیست محیطی که امروزه بسیاری از مناطق دنیا با آن روبه‌رو هستندبارن اسیدی است. این واژه انواع پدیده‌ها ، از جمله مه اسیدی و برف اسیدی که تمام آنها با نزول مقدار قابل ملاحظه اسید از آسمان مطابقت دارد را می‌پوشاند. باران اسیدی دارای انواع نتایج زیانبار بوم شناختی است وجود اسید در هوا نیز احتمالا بر روی سلامتی انسان اثر دارد.
بطور کلی ، محل نزول باران اسیدی در مسیر باد دورتر از منبع آلاینده‌های نوع اول ، یعنی SO2 و نیتروژن اکسیدها است. باران اسیدی به هنگام حمل توده هوایی که آلاینده‌های نوع اول را دربردارند، بوجود می‌آیند. از اینرو باران اسیدی یک مشکل آلودگی است که به علت حمل دور برد آلاینده‌های هوا ، حدود و مرز جغرافیایی نمی‌شناسد.
ب: مواد شیمیایی آلی سمی
اجسام آلی سمی که بطور عمده مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از: انواع آفت کشها ، حشره کشهای سنتی ، حشره کشهای آلی کلردار ، ددت ، توکسافنها ، کاربامات ، حشره کشهای آلی فسفات‌دار ،علف کشهاو …
اصل پیشگیرانه:
اصل فوق به نوعي به يكي ازابتكارات اعلاميه ريو (۱۹۹۲) اشاره مي كند كه بيان مي دارد: «به منظور حفظ محيط زيست، كشورها بايد ضوابط و معيارهاي پيشگيرانه حمايتي را براساس توانايي هاي خود به طور مبسوط مورداستفاده قرار دهند. در جايي كه امكان خطر جدي وجوددارد با مسائل و مشكلات ناشناخته زبان هايي را به بار مي آورد، بايد نواقص به طور كلي و علمي موردبررسي قرار گيرد و نبايد به دليل اين كه ضوابط مبارزه با آلودگي محيط زيست پرهزينه است، از آن چشم پوشي كرد.»
در بسیاری از کشورهای جهان اقداماتی برای کاهش آثار آلودگی هوا بر محیط زیست انجام شده‌است. درحالی که دانشمندان آثار زیانبار آلودگی هوا را بر گیاهان و حیوانات و زندگی انسانها مطالعه می‌کنند، قانون‌گذاران قوانینی را برای کنترل کاهش آلاینده‌ها تصویب نموده و آموزگاران در مدارس و استادان در دانشگاهها آثار آلودگی هوا را برای نسل جوان تشریح می‌کنند.
پروتکل کیوتو: این پروتکل در ١١ دسامبر ١۹۹۷ در کیوتوی ژاپن منعقد گردید و از ١۶ فوریة ٢٠٠۵ به اجراء درآمد.پروتکل کیوتو، فی الواقع وحدت نظری بین المللی است که به کنوانیسون چهارچوب ملل متحد راجع به تغییرات آب و هوا۲ ملحق گشته است.هدف اصلی پروتکل کیوتو کنترل انتشار یا تقلیل گازهای گلخانه ای می باشد.
قانون هوای پاک : این قانون بر تقلیل و یا امحاء آلودگی هوا متمرکز است.بر دولتها است که قانون مزبور را جهت حفاظت جامعه از هوای آلوده تهیه نماید.قانون هوای پاک مسؤول امحاء انواع دود شامل: دود وسایل نقلیه،دود ناشی از کارخانه ها و دود حاصل از پلاستیکهای سوخته می باشد.این قانون برای برخورداری از هوای پاک در جوامع ما حائز کمال اهمیت است.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط زیست یک وظیفه عمومی دانسته شده است. اصل پنجاهم ق.ا.ج.ا.ا.بیان میدارد:« در جمهوری اسلامی ایران ، حفاظت از محیط زیست که نسل امروز ونسل های بعد باید درآن حیات اجتماعی روبه رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می گردد. از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است. »
آئين نامه بهداشت محيط مصوب هیات وزیران ۲۴/۴/۱۳۷۱ ماده ۵ ـ در بار ه هوای استنشاقی بیان داشته است:
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي بمنظور حفظ بهداشت عمومي مكلف است بررسيهاي لازم را در مورد تاثير هاي هواي استنشاقي و ساير مواد مؤثر بر انسان معمول دارد و نسبت به ارائه توصيه هاي ضروري به مراجع ذيربط اقدام نمايد.
آیین نامه نحوه جلو گیری از آلودگی هوامصوب۲۲/۰۳/۱۳۸۱هیئت وزیران
درماده ۱۰ این آیین نامه به منظور کاهش آلودگی هوا در تهران وشهرهای بزرگ…ساز مان حفاظت محیط زیست موظف به گزارش از عملکرد سالانه دستگاه ها شده است.
در برنامه پنجم توسعه ج.ا.ا
ماده۱۹۳ـ بند ب ـ سازمان حفاظت محيط زيست مكلف است تمهيدات لازم را براي كاهش آلودگي هوا تا حد استانداردهاي جهاني با اولويت شناسايي كانونهاي انتشار ريزگردها و مهار آن، كنترل و كاهش ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي را فراهم آورد.
این آلودگی هوا ممکن است طبیعی (مانند فعالیت آتش فشان ها)، یا مصنوعی باشند. آلودگی‌های مصنوعی عمدتا ناشی از فعالیت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها هستند.
آئين نامه بهداشت محيط مصوب هیات وزیران در تاريخ۲۴/۴/۱۳۷۱
ماده ۱۰
تبصره: شهرداري ها مكلفند در تنظيم روشهاي جمع آوري، حمل و دفع زباله شهر و سايرخدمات شهري دستورالعملها و توصيه هاي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و ساير مراجع ذيربط را رعايت نمايند.
آيين نامه اجرايي قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست (مصوب ۳/۱۲/۱۳۵۴
درفصل پنجم: مقررات اجراي برنامه‌هاي آموزشي حفاظت و بهسازي محيط‌زيست آ مده است:
ماده ۲۲ـ سازمان به منظور تنوير و هدايت افكار عمومي در زمينه حفظ و بهسازي محيط‌زيست برنامه‌هاي آموزشي خاصي تنظيم و به مرحله اجرا خواهد گذاشت.
ماده ۲۳ـ سازمان ترتيبي اتخاذ خواهد نمود كه با همكاري مراجع ذيربط در برنامه‌هاي درسي دوره‌هاي ابتدايي، راهنمايي، متوسطه و عالي مسائل مربوط به لزوم و نحوه حفظ و بهسازي محيط‌زيست گنجانيده شود.
ماده ۲۴ـ سازمان ميتواند با تصويب شورايعالي و كسب اجازه از مراجع قانوني مربوط جهت آموزش، مؤسسات و آموزشگاه‌هاي خاصي در زمينه حفاظت و بهسازي محيط‌زيست داير نمايد.
آلودگی ها:
آب ، تصفیه آن و جلوگیری از آلودگی و به هدر رفتن آن از مسائل بسیار مهم زمان ما به حساب می‌آید. آلودگی آبها ، معضل بزرگ زیست محیطی محسوب می‌شود که به علت پیشرفت صنایع و تکنولوژی ، هر روزه با پیشرفت روز افزون آن مواجهیم. آلاینده‌های آب شامل پسابهای صنعتی ، کوره‌ها ، فاضلابها و آلودگی طبیعی است که توسط نمکها ایجاد می‌شود.
در برنامه پنجم توسعه ماده۱۹۲ بندج آمده است: « تخلیه فاضلاب تصفیه نشده به داخل رودخانه ها و دریاچه ها، رها کردن زباله های صنعتی و پسابهای خروجی زمینهای کشاورزی كه مملو از آفت کش ها و علف کش های شیمیایی هستند یا از منابع عمده آلودگی آبهای شیرین به شمار می آیند.»
الف :آلودگی آب آشامیدنی
آئين نامه بهداشت محيط مصوب هیات وزیران در تاريخ۲۴/۴/۱۳۷۱
ماده ۱ ـ تعاريف:
الف: تعریف آب آشاميدني: آب آشاميدني آب گوارايي است كه عوامل فيزيكي، شيميايي، وبيولوژيكي آن در حد استانداردهاي مصوب باشد و مصرف آن عارضه سوئي در كوتاه مدت يا دراز مدت در انسان ايجاد نكند.
ب ـ آلودگي آب آشاميدني:
آلودگي آب آشاميدني عبارتست از تغيير خواص فيزيكي ، شيميايي و بيولوژيكي آب به گونه اي كه آنرا براي مصرف انسان زيان آور سازد.
تخلیه فاضلاب تصفیه نشده به داخل رودخانه ها و دریاچه ها، رها کردن زباله های صنعتی و پسابهای خروجی زمینهای کشاورزی كه مملو از آفت کش ها و علف کش های شیمیایی هستند یا از منابع عمده آلودگی آبهای شیرین به شمار می آیند.
ماده۱۹۳ـ برنامه پنجم توسعه بند الف ـ شهرداري شهرهاي بالاي دويست هزار نفر جمعيت و شهرهاي ساحلي و شهرهاي حاشيه تالابهاي داخلي در راستاي مديريت پسماند شهري موظفند تا پايان سال چهارم برنامه، پسماندهاي خود را با روشهاي نوين و فناوريهاي جديد با اولويت روشهاي آلي (ارگانيك) از قبيل كرم پوسال (ورمي كمپوست) بازيافت نمايند. از سال پاياني برنامه، هرگونه دفن پسماندها در اين گونه شهرها مطلقاً ممنوع است.
اگر آب آلوده برای مصارفی مانند آشامیدن، استحمام یا شست و شو، تهیه غذا یا آبیاری مواد محصولات خوراکی مورد استفاده قرار گیرد، بشدت سلامت افراد را به خطر می اندازد. موارد ابتلا به بیماری های منتقله از آب عمدتاً در کشورهای توسعه یافته کاهش پیدا کرده است، اما شیوع وبا و بیماریهای اسهالی در سطوح منطقه ای همچنان در بسیاری از نقاط دیگر جهان رواج دارد .
قوانین در جهت جلو گیری از آلودگی آب ها
ماده۱۴۰ برنامه پنجم توسعه بند ، د ـ واحدهاي توليدي، صنعتي، دامداري، خدماتي و ساير واحدهايي كه فاضلاب با آلايندگي بيش از حد مجاز استانداردهاي ملي توليد مي‌نمايند، موظفند تأسيسات جمع‌آوري فاضلاب، تصفيه و دفع بهداشتي پساب را اجراء نمايند. واحدهاي متخلف جريمه مي‌شوند.
آئين نامه بهداشت محيط مصوب هیات وزیران در تاريخ۲۴/۴/۱۳۷۱
ماده ۳ ـ
آلوده كردن آب آشاميدني عمومي ممنوع است و با متخلفان مطابق مقررات رفتار خواهد شد. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي به منظور حفظ سلامت و بهداشت مردم مكلف است كيفيت آب آشاميدني عمومي از نقطه آبگيري تا مصرف را از نظر بهداشتي تحت نظارت مستمر قرار دهد.
قانون آب پاک: قانون آب پاک مسؤول حفاظت از حیات دریایی ما است که در اقیانوسها و رودخانه ها در جریان می باشد.این قانون توسط شاغلین در بخش محیط زیست و منابع طبیعی(DENR) اجراء می شود.قانون آب پاک موجب توقف آلودگی آب می شود.پسماندی که در آبراهه ها رها می شود یکی از دلایل عمده آلودگی آب است.آبها در اثر زباله هایی که در رودخانه ها ریخته می شود آلوده می گردند. بسیاری از رودها به اقیانوسها می ریزند،هنگامی که زباله ها به اقیانوس می رسند به طور قطع موجب آلودگی آن می شوند.پسماند باعث عدم توازن در چرخة اکسیژن و کربن جانداران دریایی شده،می تواند موجب مرگ این جانداران گردد.
كنوانسيون جلوگيري از آلودگي دريايي ناشي از دفع مواد زائد و ديگر مواد ، مصوب سال يكهزار و سيصد و پنجاه و يك هجري شمسي برابر با سال يكهزار و نهصد وهفتاد و دو ميلادي ، مشتمل بر يك مقدمه ، ( ۲۲ ) ماده و ( ۳) پيوست ملحق شود و اسناد مربوط را تسليم نمايد.
كنوانسيون جلوگيري از آلودگي دريايي از طريق دفع مواد زائد و ديگر مواد ماد ۱
اعضاي متعاهد بايد بصورت فردي و جمعي كنترل مؤثر همه منابع آلودگي محيط زيست دريايي را ترغيب نمايند و بويژه خود متعهد شوند تا به منظور جلوگيري از آلودگي درياها ، از طريق دفع مواد زايد و ساير مواردي كه براي سلامت بشر ايجاد خطر مي كنند و منابع زيستي و حيات موجودات دريايي را مخاطره آميز مي نمايند، و به امكانات رفاهي دريا آسيب مي رسانند و يا با ديگر استفاده هاي قانوني از دريا تداخل پيدا مي كنند ، همه روشهاي عملي را بكاربندند.
نتبجه:
اولین گام برای حل مشکل آلودگی هوا ارزیابی است. محققان آلودگی هوا را بررسی نموده و استانداردهایی را برای اندازه‌گیری نوع و مقدار آلاینده‌های خطرناک تعیین می‌کنند. بعد از آن باید حد مجاز آلاینده‌های هوا مشخص شود.
در مرحله بعد می‌توان گامهایی برای کاهش آلودگی هوا برداشت. تنظیم مقرراتی برای موادی که در اثر فعالیتهای انسانی در فضا منتشر می‌شود این هدف را تکمیل می‌کند. بسیاری از کشورها برای میزان انتشار آلاینده‌های خودروها و صنایع محدودیت‌هایی را اعمال کرده‌اند. این کار از طریق سازمانهای هماهنگ‌کننده که وظیفه نظارت بر محیط زیست و هوا را به عهده دارند انجام می‌شود.
درجهان آینده پیش رو، به یقین،برخورداری از ذخایر ژنتیكی گسترده تر و تنوع زیستی كه براساس اصل توسعه پایدار زمینه ساز و تضمین كننده رشد اقتصادی كشورهاست، كاربردی مهمتر از تسلیحات جنگی وحتی سلاحهای اتمی و دیگر فن آوریهای چشمگیر امروز جهان در تقابل بین دولتها خواهد داشت.
امنیت جهانی و طبیعتاً امنیت ملی كشورها مقوله ای است كه دیگر نمی توان حصول آن را بدون توجه به مسائل زیست محیطی تصور نمود و دراین راستا مسلماً كشورهایی ازامنیت بالاتر برخوردارند كه مشكلات زیست محیطی كمتری داشته و از حوزه مناقشات زیست محیطی منطقه ای و جهانی حداكثر فاصله ممكن را احراز نمایند.
برای در ست مصرف کردن از آبها نیز توجه به اصول ومعیار های ملی وبین المللی رالازم دانسته و آب از منا بع بسیارمهم حیاتی است که بدون آن ،ادامه حیات موجودات زنده امکان پذیر نیست.وضع قواعدو قوانینی که از ضمانت اجرای بهتری برخوردار باشد در حفظ و احیای آن مؤثر خواهند بود.
انسان به عنوان جزئی از این جهان، باید با دیگر مخلوقات خداوند همکاری سازنده و پایدار داشته باشد. محیط زیست و طبیعت، محلی است که انسان در آن متولد شده و رشد و نمو کرده است و گهواره انسان محسوب می‌شود. بدین سبب، باید به گونهای با آن رابطه برقرار کند که ضمن برخوردار شدن از مواهب طبیعی، در حفظ سلامت و پایداری آن نیز بکوشد.
اما از سوی دیگر تأکید می‌کند، که حق بهرهمندی از محیط زیست، اختصاص به یک نسل ندارد. از این رو، باید بهره برداری از آن اصولی و عادلانه باشد؛ به طوری که هم نسل حاضر و هم نسلهای آینده بتوانند در پناه آن زندگی سالمی داشته باشند. بنابراین، سوء استفاده از این حق که منجر به آلودهسازی، تخریب و نابودی محیط زیست شود و در نتیجه به حق دیگران ـ بویژه نسلهای آینده ـ در استفاده از آن خللی وارد کند، ممنوع است.
http://شرکت پردیس فناوری کیش-طرح مشاوره متخصصین صنصت و مدیریت