دریای خزر ؛ بزرگترین دریاچه جهان
پردیس فناوری کیش _ طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت _ گروه محیط زیست
دریای خزر ، بزرگترین دریاچه جهان ، بزرگترین پهنه آبی حصر شده در خشکی، یکی از شگفتی‌های منطقه خاورمیانه است. این دریاچه خودکفا به هیچ دریای آزادی راه ندارد و از طریق کانال به دریای سیاه متصل می‌شود.
دریای خزر، بزرگترین دریاچه جهان، در شمال کشور ایران واقع‌شده است و از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان، از شرق به جمهوری ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود. این دریا در میان خشکی محدود شده است و به‌صورت مستقیم با هیچ‌یک از آب‌های آزاد جهان ارتباط ندارد. در سال‌های اخیر از طریق کانال رود ولگا-دن، خزر به دریای سیاه متصل شده است.
دریای خزر ۶۰۰ هزار ۳۸۴ کیلومترمربع (یک‌چهارم مساحت ایران) وسعت دارد و طول آن برابر با ۱۲۰۵ تا ۱۲۸۰ کیلومتر است. پهنای بزرگترین دریاچه دنیا، ۲۰۲ تا ۵۵۴ کیلومتر بوده و عریض‌ترین منطقه آن‌هم کمی بالاتر از سواحل جنوبی است. گودترین نقطه خزر در نزدیکی سواحل ایران عمقی برابر با ۹۸۰ متر دارد که حجم آب آن برابر با ۷۹۰ هزار کیلومتر مکعب است.
این دریا بدون شک نقش بسیار مهمی در منطقه و اقلیم خشک ایران بازی می‌کند و بستر بسیار مهمی برای انتقال انرژی است. سالانه ۶۰۰ هزار تن آبزی از آب‌های خزر صید می‌شود که این عدد قابل‌توجه در گردش مالی و اقتصاد منطقه نقش مهمی ایفا می‌کند.
دریای خزر در گذشته‌های دور بخشی از دریای تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد. از ۶۰ میلیون سال پیش راه خزر به اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس کم‌کم بسته شد.
دریای طبرستان یکی از نام‌هایی است که در منابع کهن از آن برای نام‌گذاری این دریا استفاده شده است. بر اساس اسناد تاریخ شناسان روسی در قرن دوازدهم این دریا در نزد ایرانی‌ها همچنان طبرستان نامیده می‌شده است.
از سال ۱۳۸۱ نام رسمی این دریا در مکاتبات رسمی ایرانی «دریای خزر» و در مکاتبات انگلیسی، «دریای کاسپین» خوانده شد.
کاسپین اصطلاحی است که در زبان غربی و عبری برای خواندن دریای شمال ایران استفاده می‌شود. کاسپی‌ها قومی سفیدپوست بودند که از هزاره دوم پ.م تا عصر ساسانی در منطقه دریای کاسپین یا خزر می‌زیسته‌اند.
دریای خزر بیش از ۴۰۰ گونه و ریزگونه ماهی را در خود جای داده است.
بیش از ۹۰ درصد صید ماهی‌های خاویاری مختص دریای خزر است و بیشترین بخش صیدآن از سمت ایران صورت می‌گیرد.
در آب خزر خبری از کوسه نیست، آب این دریا در دسته آب‌های نیمه شور است و این آبزی تنها در آب‌های شور زندگی می‌کند.
خزر بعد از خلیج‌فارس و سیبری، از لحاظ ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیر بستر مقام سوم را دارد.
سطح دریای خزر ۲۶ تا ۲۸ متر پایین‌تر از سطح دریاهای آزاد است.
حدود ۴ درصد از ذخایر نفت و گاز دنیا از دریای خزر به دست می‌آید.
خزر منبع عظیمی از سوخت‌های هیدروکربنی است که بخش عمده برداشت این زمینه متعلق به جمهوری آذربایجان است.
بر اساس آمار گرفته شده در سال ۲۰۱۲ جمهوری آذربایجان روزانه ۸۹۰ بشکه ، روسیه ۶ هزار بشکه، قزاقستان ۳ هزار بشکه نفت از خزر استخراج می‌کنند.
درحالی‌که استخراج ایران از این دریا صفر است؛ دلیل اصلی این رویکرد، وجود خلیج‌فارس در جنوب کشور بوده که منبع بسیار عظیم و باارزشی است.
سالانه ۱۲۲ هزار تن آلودگی ناشی از استخراج نفت وارد آب‌های خزر می‌شود.
