مقدمه:
در سال‌های اخیر با توسعه مناطق شهری و صنعتی افزایش صداهای ناهنجار و شدید موضوع مهم مناطق شهری است. به‌طوری‌که امروزه آلودگی صوتی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات انسانی بخصوص در مناطق شهری محسوب می‌گردد که عملاً زندگی عادی مردم را مختل نموده است. اثرات آلودگی صدا از دو جنبه فیزیکی و روانی قابل‌تأمل است که تأثیر فیزیکی صدا در رابطه با انتشار و انتقال آن در هوا و تأثیر روانی در رابطه با روح و روان انسان هست.
کاهش صدا لزوماً نیاز به شناخت منبع، شدت و نوع صوت و اطلاعات کافی درباره عناصر کنترل‌کننده صدا دارد. اصولاً صدا از منابع مختلفی نظیر حمل‌ونقل شهری، کارخانه‌ها، فرودگاه‌ها و مناطق تجاری یا نظیر آن تولید می‌شود.
شدت صدا در ارتباط با مسافت، غلظت هوا، شرایط آب و هوائی نظیر رطوبت، درجه حرارت، باد و خصوصیات عنصر کنترل‌کننده متفاوت است.
جهت تعدیل صوت قبلاً از عناصر غیره زنده استفاده می‌گردید، درحالی‌که با استفاده از درختان و درختچه‌های زینتی نه‌تنها آلودگی‌های صوتی کاهش می‌یابند بلکه به حفاظت و زیبایی محیط‌زیست نیز کمک فراوانی می‌نمایند.
اثر گیاهان در کنترل صدا بستگی به نوع درخت و درختچه متفاوت است. با توجه به نوع، ارتفاع، تراکم، بافت، خصوصیات برگ و طرز قرار گرفتن آن، موقعیت درختان و شرایط آب و هوایی میزان کاهش شدت صوت متفاوت هست. گیاهان از طریق جذب، انکسار و انحراف صدا باعث کنترل آن می‌گردند، آن‌ها همچنین با تبدیل صداهای ناهنجار به صداهای دل‌پذیرتر از طریق حرکت برگ‌ها باعث کاهش اثرات نامناسب صداها می‌شوند.
معنای آلودگی صوتی:
آلودگی صدا ازنظر روانـ‌شناسی عـبارت است از صوتی نامطلوب، ناخوشایند و یا ناخواسته و ازنظر کـمی نـیز سـروصدا مـخلوطی از صوت‌های مختلف بـا طول‌موج‌ها و شدت‌های متفاوت است که ترکیب مشخص و معینی نداشته و برای گوش ناخوشایند است.
صدای ناهنجار عـبارت اسـت از امـواج صوتی آزاردهنده و ناخواسته‌ای که در اثر تغییرات مـتناوب در فـشار هـوای مـحیط ایجـاد مـی‌شود. ازآنجایی‌که صدای بیش‌ازحد، از تندرستی می‌کاهد و بر کلیه موجودات زنده اثر منفی دارد، به‌عنوان یکی از آلودگی‌های زیست‌محیطی به شمار می‌رود.
هیاهو و سروصدا جزء جداناپذیر زندگی مدرن و شبه مدرن امروزی است. گذشتگان ما در محیط‌های آرام‌تری زندگی می‌کردند و در معرض صداهای ملایم‌تری قرار داشتند. فشرده‌تر شدن فضاهای شهری و افزایش جمعیت و گسترش روزافزون صنعت، محیط‌زیست انسانی را با مسئله‌ای مواجه نـمود کـه باعث از بین رفتن آرامش و در برخی مواقع مختل شدن زندگی روزمره شد و این مشکل تحت عنوان آلودگی صوتی مطرح گردید.
ترافیک جاده‌ها، سروصدای ناشی از تلویزیون، خانه‌سازی، گوشی‌های همراه در فضاهای بـسته، صـداهای گوش‌خراش هواپیماها، قطارهای شهری و بین‌شهری، دستگاه‌های تهویه، اگزوز، بوق و دزدگیر اتومبیل‌ها و موتورسیکلت‌ها نمونه‌هایی ازاین‌دست هست. حتی اگر از نگاهی غیر انسان‌محور به این آلودگی و لزوم مقابله با آن بـنگریم آلودگـی صوتی علاوه بر انسان‌ها بر حیوانات و گیاهان نیز اثر مخرب بر جای می‌گذارد.
اصولاً صوت جریانی است که توسط اختلاف فشار موجود در هـوا ایجـاد می‌شود؛ بنابراین اگر هـوایی نـباشد جریان صوتی نیز ایجاد نمی‌گردد. به همین دلیل گروهی آلودگی صوتی را نوعی آلودگی هوا می‌دانند. آلودگی صوتی به هر «صدای ناخواسته» تعریف می‌شود و گفته می‌شود هر صدای بالاتر از ۸۰ دسی‌بل ظـرفیت آسـیب‌رسانی دارد.
عوارض ناشی از آلودگی صوتی:
پیامدهای زیان‌بار آلودگی صوتی بیشتر بر انسان به‌صورت مستقیم و در کوتاه‌مدت پدیدار نمی‌شود، بلکه صوت زوالی کوتاه‌مدت دارد و بدین ترتیب نمی‌تواند در محیط به مدت طولانی باقی بماند ولی هـمین دوام کوتاه‌مدت، تـأثیر چشمگیری در درازمدت بر انسان و محیط پیرامون خود می‌گذارد. آثار فیزیولوژیکی و روانی صدا بر روی انسان غالباً به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شود و در درازمدت، مستقیماً بر دستگاه عصبی انسان اثر گـذاشته و پیامـدهای مـنفی آن بروز می‌کند. آثار روانی سروصدا برحسب شخص، موقعیت و زمان متفاوت است ولی به‌طورکلی می‌توان گفت محیط پرسروصدا بـاعث اخـتلال در مکالمه و تفهیم مطالب، کم شدن فعالیت مغزی و ناهماهنگی کارهای فیزیکی می‌شود، از قدرت فـراگیری نـیز کـاسته شده و بر تعداد اشتباهات افزوده می‌شود.
عوارض صداهای ناخواسته بر روی انسان عبارت‌اند از: حساسیت عصبی، تـحریک‌پذیری شدید، گرفتگی عضلانی، خستگی روحی و جسمی، استرس و اضطراب، سرگیجه، سردرد و میگرن، عصبانیت، از دسـت دادن تعادل بدن، تمایل بـه خـودکشی و قتل، بداخلاقی، خشونت و عدم تمرکز حواس، ترشح هورمون آدرنالین، ضعف قوه بینایی، بازتر شدن چشم‌ها، ضعف قوه جنسی، اختلال در نظم سوخت‌وساز بدن و سیستم گوارش، تورم و زخم معده، یبوست، سوءهاضمه، ورم روده، از خواب پریدن، کاهش واکنش مقاومت پوست، تنگی نفس به علت پاره شدن و کاهش رگ‌های خونی، تغییرات در فعالیت الکتروآنسفالوگرافی و انقباض رگ‌های خونی، افزایش فشارخون و افزایش فشار داخلی عروق، تولد نـارس نـوزادان، افت تحصیلی، کاهش بازده کارگری موقتی و حتی دائمی است.
شدت نسبی صوت با واحدی به نام «بِل» اندازه‌گیری می‌شود که یک واحد مطلق فیزیکی نیست. بلکه واحد نسبی اسـت و عـبارت است از لگاریتم اعشاری شدت صوت یا صدای موردنظر برشدت کمترین صدای قابل‌شنیدن که با N نمایش می‌دهند.N=log10 نظر مورد صدای شدت شنیدن قابل صدای کمترین شدت اغلب شـدت کـمترین صدای قابل‌شنیدن را (عدد توان دار مانده) وات بر سانتی‌متر مربع می‌گیرند. در عمل از واحد دیگری به نام دسی‌بل dB که عدد تاوان‌دار مانده بل است استفاده می‌گردد.
سـازوکار جذب، کنترل و کاهش صدا تـوسط درخـتان:
در مـورد اینکه چگونه درختان باعث کنترل و کاهش صداها می‌شوند، باید گفت: ساختار آناتومی کلیه چوب‌ها متشکل از حفره‌های سلولی بوده که حاصل فـعالیت حـلقه کـامبیوم در طول سال‌های رویش درخت است. چنین ساختار ویژه‌ای بـاعث مـی‌شود که صوت پس از برخورد با سطح چوب، وارد
حفره‌های سلولی شده، در اثر گذشت زمان بخشی از آن توسط دیواره سلولی جذب و قسمت باقیمانده وارد حـفره بـعدی شـود. بدین ترتیب براثر پدیده جذب، شکست و انعکاس متوالی موج صـوتی از شدت آن کاسته می‌شود. از طرفی مواد تشکیل‌دهنده دیواره سلولی از قبیل لیگنین و همچنین مواد استخراجی درون حفره سلولی به افزایش مـیرایی چـوب کـمک می‌کنند. این ساختار در کلیه چوب‌های پهن‌برگ و سوزنی‌برگ مشترک هست. بـه هـمین خاطر است که چوب به‌عنوان یک ماده عایق صدا به شکل وسیع مورداستفاده قرار می‌گیرد. چـوب‌های بـا دانـسیته پایین (سبک) عایق مناسب‌تری برای جذب صوت با فرکانس‌های بالاتر می‌باشند. (آکـوستیک چـوب، بـوکور، ۲۰۰۶) بر اساس تحقیقات انجام‌شده کشف این ویژگی چوب ازنظر علمی حداکثر به قرن بیستم مـیلادی و دهـه ۱۹۳۰ بـازمی‌گردد و تا پیش‌ازاین هیچ‌گونه کشف یا اشارت آگاهانه‌ای به این ویژگی چوب نشده است.
از مطلب بـالا روشـن می‌شود که درواقع در ساختار یک درخت، آنچه بیشترین تأثیر را در کنترل و کاهش صدا دارد، سـاختار فـیزیکی و آنـاتومی خود چوب هست. از همین‌جا هم می‌توان نتیجه گرفت که چنانچه تفسیر موردبحث از آیه پذیرفـته شود، در آن صورت این شبهه که آیه اشاره به چوب‌های وانهاده و جداشده از درخـتان دارد، نـه خـود درختان، نیز از میان خواهد رفت؛ زیرا به مصداق «چون‌که صد آمد، نود هم پیش ماست»، اگـر چـوب توانست عاملی برای کنترل و کاهش صدا باشد، به‌طریق‌اولی درختان هم مـی‌توانند.
مـیزان تـأثیر درختان و درختچه‌ها در کاهش آلودگی صوتی:
مسلماً میزان تأثیر درختان و درختچه‌ها در کاهش آلودگی صدا متفاوت مـی‌باشند. اگـرچه خـود صدا ممکن است رشد گیاه را به مخاطره اندازد؛ چنان‌که کاهش رشدی در حـدود ۴۱ درصـد در مزرعه تنباکوی که در معرض صدای شدید قرار گرفت دیده‌شده است. لیکن کیفیت و کمیت کاستن صـدا در درخـتان و درختچه‌ها برحسب اندازه برگ، تراکم شاخ و برگ، گونه درخت و بلندی درخـت فـرق می‌کند.
بررسی‌های نشان می‌دهد که کاهش صـدا مـعمولاً در فـرکانس‌های متوسط (۲۰۰۰ ـ ۲۵۰ هرتز) نسبت به فرکانس‌های کوتاه (۲۵۰ ـ ۱۲۵ هـرتز) و یا در فـرکانس‌های بلند (۴۰۰۰ ـ ۲۰۰۰ هرتز)، بیشتر است. همچنین کاهش صدا بر روی جنگل نسبت به داخل جـنگل کـمتر است که این خود، اثر پدیده تـوپوگرافی و یا شـکل زمین را پیش مـی‌آورد. بـه‌عنوان نـمونه تپه‌های پوشیده از درخت در کاهش صدا مـؤثرتر از تـپه‌های بی درخت یا دشت‌های پردرخت‌اند.
ایجاد فضای سبز هدف‌های اساسی‌تر از زیباسازی و ظاهرسازی را بـعد از انـقلاب صنعتی به خود اختصاص داده است. شـکوفایی صنعت، پیامدی همچون گـسترش شـهرک‌های صنعتی و شهرهای پرجمعیت را به دنـبال داشـته است و با چنین گسترشی، ضرورت ایجاد فضای سبزی که بتواند محیط شهری را از حـالت خـفقان‌آور خارج نماید همواره احساس گـردیده اسـت. امـروزه ایجاد فضای سـبز نه‌تنها به خاطر زیبـاسازی و ظـاهرسازی، بلکه به‌واسطه ایجاد عاملی طبیعی در خفه کردن صدا برای شهرهای بزرگ توصیه مـی‌شود.طـبق بررسی‌های انجام‌شده در مورد قدرت کـاهندگی گـونه‌ها می‌توان اظـهار نـمود کـه بلوط، چنار، کاج تهران و اقاقیا خود را برتر از دیگران نشان داده اند.
گرچه تاکنون فعالیت‌های قابل‌توجهی برای کم کردن آلودگـی‌های صـوتی صورت گرفته، اما اقتضائات زندگی صـنعتی مـی‌طلبد تـا تـلاش‌های بـیشتری برای استفاده از هـمه ظـرفیت‌های مصنوعی و طبیعی برای کنترل این پدیده صورت گیرد. یکی از ابزارهای طبیعی مهار آلودگی‌های صوتی، درختان می‌باشند که افـزون بـر فـواید فراوان دیگری که برای انسان دارند، در این عـرصه هـم به‌راستی نـقش مـهمی ایفا می‌کنند.تاکنون تأثیر گیاهان در کاهش آلودگی صوتی در تحقیقات مختلفی موردبررسی قرارگرفته است، از آن جمله می‌توان به بررسی آلودگی صدا در شهر تهران اشاره کرد، در این تحقیق بـه دلایل ایجاد سروصدا در این شهر، زمینه‌سازی برای کاهش این آلودگی و گونه‌های گیاهی مناسب برای کاهش میزان صدا اشاره‌شده است.در بررسی دیگری اثرات پوشش گیاهی بر تقلیل مؤثر صدا موردبررسی قرارگرفته است. (قاسم پوری، ۱۳۷۸) در پژوهش دیگری نیز بررسی مقایسه‌ای نقش موانع فیزیکی و بیولوژیک در کاهش آلودگی صوتی حدفاصل پارک جنگلی نور تا پارک جنگلی سی‌سنگان انجام‌شده که نتایج آن در جدول ۱ آمـده اسـت. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده مقدار تأثیر موانع در کاهش میزان صدا (Insertion Loss) محاسبه‌شده است.
بهترین گونه‌ها برای کاهش آلودگی صوتی شهری:
بهترین گونه‌ها: افرا، چنار و سرو شیراز، کاج تدا و کاج تهرانبهترین ترکیب گونه‌ها: افرا، اقاقیا و چنار یا ترکیب بیشتری از گونه‌های با برگ‌پهن‌تر و یا با میزان صمغ بیشتر و تراکم بیشتر سوزنی‌برگ‌هافاصله فضای سبز به‌عنوان حائل بین فرستند صدا و خانه‌های مسکونی: هرقدر عرض پیاده‌رو بعد از خط میانی سبز بیشتر باشد، اثر کاهش صدا بیشتر است (بیش از ۱۵ متر).بهترین شکل زمین: زمین شیب‌دار اگر حائل بین فرستنده صدا و گیرنده صدا باشد، اثر کاهش صدا بیشتر است.ارتفاع و تراکم درختان: هرقدر ارتفاع و تراکم توده درختان بیشتر باشد، کاهش آلودگی صدا بیشتر است.اندازه و تراکم برگ: هرقدر برگ‌های درخت پهن‌تر باشند و یا تراکم برگ‌ها و تراکم صمغ در سوزنی‌برگ‌ها بیشتر باشد، کاهش آلودگی صدا بیشتر است.
زاویه برگ: هرقدر زاویه قرارگرفته برگ نسبت به شاخه و شاخه پشت به ساقه تندتر باشد، کاهش آلودگی صدا بیشتر است.
http://شرکت پردیس فناوری کیش-طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت
