پردیس فناوری کیش_طرح مشاوره متخصصین گروه گردشگری

موزه ها به عنوان نمایشگاهی از داشته های تاریخی، فرهنگی، هویتی و ادبی هر ملت، اهمیت بسزایی در ترسیم چهره ملی و بین المللی آن ملت و معرفی هویت آبا و اجدادی آنها داشته و می توان از موزه به عنوان دریچه ای رو به چشم انداز توسعه گردشگری فرهنگی یاد كرد.

گردشگری فرهنگی را به مطالعه جاذبه‌های فرهنگی به قصد جمع آوری اطلاعات جدید و تجربیات به منظور برآوردن نیازهای فرهنگی اطلاق می شود و گردشگر فرهنگی كسی است كه به دنبال جستار هویت، فرهنگ و تاریخ یك كشور یا منطقه در آثار تاریخی و اشیای قدیمی بر جای مانده از قرون گذشته آن ملت و مردم كنكاش می كند.
بر اساس اعلام سازمان گردشگری جهانی، معادل ۳۷ درصد از گردشگری جهانی را گردشگری فرهنگی تشكیل می‌دهد كه سالانه ۱۵ درصد نیز رشد دارد.
گردشگری فرهنگی یكی از انواع متنوع گردشگری است كه گروه وسیعی از گردشگران را دربرمی گیرد و به دلیل نقش مهمی كه در حفظ فرهنگ و تاریخ اجتماعات داراست، شایسته توجه ویژه ای است.
در قالب گردشگری فرهنگی توجه به اماكن تاریخی، یادبودها، موزه‌ها و نگارخانه‌ها فراوان و در اولویت است؛ البته باید به این نكته توجه كرد كه این گردشگری صرفا شامل مصرف محصولات فرهنگی گذشته نیست، بلكه مصرف فرهنگ معاصر یا شیوه زندگی یك اجتماع یا منطقه را هم دربرمی گیرد بنابراین، گردشگری فرهنگی هم گردشگری میراث و هم گردشگری معاصر است.
در این میان موزه ها به دلیل تنوع و تعددی كه در برخورداری از اشیا، آثار و اسناد تاریخی بر جای مانده از دوران های كهن، آن هم در فضایی به مراتب محدودتر نسبت به آثار و بناهای تاریخی در گستره یك منطقه دارند، بیشتر مورد توجه گردشگران و تاریخ دوستان و جویندگان فرهنگ هستند.
موزه به عنوان قویترین بخش و نشانه حامل فرهنگ گذشته در نزدیكی دو مفهوم گردشگری فرهنگی و توسعه فرهنگی قدرت نقش آفرینی بالایی دارد زیرا گردشگرانی هستند كه تاریخ را از دریچه فرهنگ مورد توجه قرار می دهند و این گروه همان گردشگران فرهنگی نام دارند.

به عقیده كارشناسان و صاحبنظران، گردشگری فرهنگی می‌تواند دریچه‌های نوینی از شناخت و توسعه پایدار را برای جوامع به همراه داشته باشد.
اگر فرهنگ را دستاورد انسان در گذر زمان و میراث هر جامعه بدانیم توسعه فرهنگی را می توان درك ریشه ها، كشف هویت و دریافت استمرار تاریخی تعریف كرد.
توسعه فرهنگی جامعه امروز را با میراث گذشته پیوند می دهد و این پیوند و وحدت موجب اعتماد به نفس، قدرت و احترام نسبت به زبان، هنر و سایر عناصر فرهنگی جامعه می شود و حركت به سوی آینده را قدرتمندتر و پربارتر می كند.
توسعه فرهنگی به تنهایی اتفاق نمی افتد بلكه وجود ساختاری مستحكم برای معرفی و نشان دادن نشانه های گذشته با تدبیر و ظرافت در برابر نسل جوان را می طلبد.
در این بین معرفی این فرهنگ و تاریخ به گردشگران و توسعه گردشگری فرهنگی نیز به خوبی محقق می شود و از این زاویه انواع موزه ها، بناها، آثار تاریخی و كتابخانه ها می توانند نقشی تاثیرگذار و اجتناب ناپذیر را در توسعه فرهنگی و توسعه گردشگری فرهنگی به نمایش بگذارند.

موزه ها

موزه‌ها به‌طور کلی به تاریخچه می‌پردازند. حال این تاریخچه می‌تواند مربوط به شیوه زندگی مردمان قدیم باشد یا اینکه چگونه لوله پلیکا اختراع شد و به محصول امروزی تبدیل شد؟ در بسیاری از کشورهای پیشرفته موزه‌های مختلف را می‌توان دید؛ در ابعاد مختلف، با اشیای متفاوت و کارکردهای مختلف.
در دوران کلاسیک واژه موزه به جایگاه ۹ خدای یونانی که رب‌النوع‌های هنر و اندیشه بودند اطلاق می‌شد. در اواخر قرن سوم قبل از میلاد بطلمیوس اول (۲۸۴ ـ ۲۴۶‌ قبل از میلاد) نخستین موزه را در شهر اسکندریه تاسیس کرد، بنای این موزه در قسمتی از کاخ سلطنتی واقع شده بود و در عین حال به‌عنوان کتابخانه از آن استفاده می‌شد، بطلمیوس در آن محل که بعدها کتابخانه بزرگی شد نسخه‌های منحصربه‌فردی را گردآوری کرده بود که معروف‌ترین فلاسفه و دانشمندان عصر را در آنجا به کار پژوهش و تتبع وا می‌داشت.
بعد از وی یکی از امپراتوران روم به نام کلود موزه‌ای مانند اسکندریه ایجاد کرد که مرکز پژوهش‌های علمی آن دوران به‌شمار می‌رفت.
در قرون وسطی نام موزه به عنوان محلی به‌کار برده می‌شد که در آنجا مجموعه‌هایی از اشیاء کمیاب و جالب ادوار گذشته از قبیل آثار طبیعی یا هنری را به نمایش در آوردند.
از همان زمانی که زیبایی‌شناسی شروع به تقویت و بالندگی قدرت هنری کرد، رومی‌ها به خلاقیت هنری زایدالوصف‌شان و با تکیه بر ذوق و نبوغ خود صاحب مجموعه‌های نفیسی شدند. ولی ده قرن مسامحه و سهل‌انگاری از یکطرف و غارت و چپاول و سوءاستفاده‌های بی‌شمار از طرف دیگر می‌رفت که موجب نابودی و محو این نوع ثمرات گرانبها در این سرزمین شود اما با آغاز دوره رنسانس و بیداری و آگاهی دوباره ملت‌ها، از انهدام کامل این گنجینه‌ها جلوگیری به عمل آمد. به‌طوری‌که از این پس جمع‌آوری کارهای هنری با جدیت بیشتری به‌ویژه در مناطق اروپای شمالی دنبال شد. تا قبل از قرن ۱۵ میلادی دو ایده در جمع‌آوری و گردآوری آثار با ارزش وجود داشت.

گستردگی موزه‌ها در زندگی مدرن

اکنون مفهوم موزه‌ها تغییریافته و در مقابل کارکرد آنها نیز توسعه‌یافته است. موزه‌ها دیگر فقط یک مکان کوچک برای نمایش چند اثر هنری و تاریخی نیستند.
احمد محیط‌طباطبایی، رییس ایکوم ایران به «گسترش تجارت» گفت: تعریف ما که از موزه تغییر می‌کند این مفهوم نیز تغییر کمی و کیفی می‌دهد. زمانی موزه‌ها تنها به عنوان مجموعه‌های بسته داخل ساختمان‌ها که دارای آثار هنری بودند تعریف می‌شدند و نقش چندانی نداشتند.
او افزود: اما امروزه تمام سایت‌های تاریخی، حوزه‌های میراث فرهنگی و حفاظت از آنها و حفاظت از طبیعت، باغ‌های گیاه‌شناسی، آرشیوهای ملی، کتابخانه‌های ملی جزو موزه تلقی شد. و فضای شهری و اکوموزه‌ها نیز تبدیل می‌شود. محیط‌طباطبایی در ادامه گفت: این مجموعه بیشترین نقش را در جذب گردشگران فرهنگی به خود اختصاص می‌دهد. درحال‌حاضر که آمار گردشگران فرهنگی جهان به ۴۰درصد رسیده، موزه‌ها نیز نقش موثری در افزایش این آمار دارند.
وی با اشاره به اهمیت و جایگاه گردشگری فرهنگی در ایران بیان کرد: ایران از دیرباز و حتی پیش از انقلاب استراتژی گردشگری خود را برمبانی گردشگری فرهنگی بنا کرده و حتی پیش از انقلاب نیز گردشگر تفریحی نداشتیم چراکه در مقایسه با دیگر کشورها گردشگران خارجی چندانی نداشته‌ایم.
موزه‌های ما ناقص‌الخلقه هستند

سیاری معتقدند باید مجموعه‌ها و اشیای ارزشمند را در همان موزه‌های موجود قرار داد و به جای کمیت بر کیفیت موزه‌ها تاکید کرد.
رضا دبیری‌نژاد، موزه‌دار به «گسترش تجارت» گفت: موزه یک تعریف و پدیده اجتماعی است بنابراین باید در خدمت جامعه باشد. او درباره نقش موزه‌ها در گردشگری بیان کرد البته اگر موزه‌ها نقش موثری در توسعه جامعه ایفا کنند می‌توان از آنها برای توسعه گردشگری نیز استفاده کرد. این به شرطی است که جامعه با موزه‌ها تعامل داشته باشد اما به این معنا نیست که تمامی موزه‌ها را در خدمت گردشگری ببینیم. ما نباید با موزه‌ها یکسان برخورد کنیم بسیاری از موزه‌های دانشگاهی، صنعتی و تخصصی با هدف گردشگری ایجاد نشده‌اند بلکه با هدف پژوهش و تحقیق احداث شده‌اند.
مدیر موزه ملک با تاکید بر لزوم افزایش کیفی موزه‌ها به جای ایجاد موزه‌های جدید اظهار کرد: به نظر من به این دلیل که نمی‌توانیم از ظرفیت موزه‌های فعلی استفاده کنیم، تلاش می‌کنیم با ایجاد موزه‌های جدید این مشکل را رفع کنیم.
او افزود: اکنون موزه‌های ما ناقص‌الخلقه بوده و دارای نواقصی هستند بنابراین بهتر است به جای هزینه برای خلق موزه‌های جدید برای موزه‌های موجود هزینه کنیم. دولت چقدر می‌تواند تصدیگری کند که موزه‌های جدید ایجاد کند؟ بهتر است موزه‌های مردم نهاد ایجاد شوند تا مردم تصدیگری کرده و موزه‌ها را مدیریت کنند.

پروژه‌های گردشگری

موزه‌ها به‌عنوان بخشی از پروژه‌های گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تعریف شده‌اند.
مرتضی رحمانی‌موحد، معاونت گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با اشاره به اهمیت موزه‌ها در گردشگری گفت: یکی از قدیمی‌ترین و موثرترین انواع گردشگری، گردشگری فرهنگی است. ۴۰درصد از گردشگران سراسر جهان را گردشگران فرهنگی تشکیل می‌دهند.
او افزود: در حوزه گردشگری فرهنگی موزه‌ها یکی از پشتوانه‌های توسعه گردشگری به شمار می‌رود. موزه‌ها به جز کارکرد فرهنگی کارکرد اقتصادی نیز دارند و می‌توان از موزه‌ها درآمد اقتصادی نیز کسب کرد.
رحمانی‌موحد با اشاره به لزوم افزایش جذابیت موزه‌ها اظهار کرد: می‌توان برنامه‌های جذابی برای موزه‌ها در نظر گرفت. امروزه با توجه به رقابت‌های جهانی در عرصه گردشگری باید بسته‌های جذابی برای موزه‌ها در نظر بگیریم تا بتوانیم دوشادوش دیگر موزه‌های معروف جهان رقابت کنیم. او با اشاره به اقتصاد مقاومتی که باید در موزه‌ها نیز مورد توجه قرار گیرد، اظهار کرد: با تصویب پروژه توسعه گردشگری و اجرای آن چند زیرپروژه تعریف شد که یکی «توسعه موزه‌های خصوصی» یا «هر خانواده، یک موزه» عنوان شد. در این پروژه با وجود محدودیت زیرپروژه‌های متعدد د اما معاونت گردشگری تلاش خود را برای ادامه‌دار بودن آن انجام می‌دهد تا این ساختار به‌عنوان یکی از محورهای هم‌افزایی و هم‌گرایی رشد کند و ارتقا یابد.

سخن پایانی
موزه‌ها نقش موثری در جذب گردشگران دارند، به‌ویژه در ایران که فعال‌ترین حوزه مربوط به گردشگری فرهنگی است باید در بهبود کیفیت موزه‌ها تلاش کرده و بر تعداد موزه‌ها در مکان‌های مختلف کشور افزود.